ADHD en autisme worden medisch allebei gezien als ontwikkelingsstoornissen, die zich kunnen manifesteren tijdens de kindertijd. Sommige diagnoses kunnen zich zo vroeg voordoen als 24 maanden, maar meestal laten de meeste kenmerken zich duidelijk blijken vanaf het 4e of 5e levensjaar. Tot een goede 10 jaar geleden was het onmogelijk voor een arts om zowel de diagnose van autisme áls ADHD te stellen binnen dezelfde persoon, maar door recenter en genuanceerder onderzoek is gebleken dat dit wel degelijk mogelijk is. ADHD en autisme hebben bepaalde overlappende raakvlakken, omdat bepaalde aspecten zich in ongeveer dezelfde zones van persoonlijke ontwikkeling (zoals communicatie en concentratievermogen) afspelen. Langs de andere kant, kunnen de manieren waarop ADHD of autisme zich uiten ook erg verschillen. In deze blog willen we duidelijkheid scheppen rond de algemene kenmerken van zowel ADHD als autisme, verduidelijken waarin ze gelijken en uitleggen waarin ze toch wel degelijk kunnen verschillen.
Een belangrijke kanttekening bij deze tekst is dat we voor deze blog van de generisch (algemeen) opgetekende diagnose-kenmerken zijn uitgegaan. ADHD en autisme kunnen zich allebei echter wel op erg uiteenlopende manieren uiten. Bij de ene persoon zal het anders zijn dan bij de andere, het is vaak een erg subjectieve beleving.
De kernkenmerken van autisme, of ASS
Autisme wordt medisch gecategoriseerd als een neurologische ontwikkelingsstoornis, wat wilt zeggen dat de hersenen zich op een structurele andere manier ontwikkelen dan bij mensen die geen autisme hebben. Door dit neurologische verschil, wordt er ook wel eens gesproken over “neurodivergentie” wanneer het over autisme gaat (maar evengoed over ADHD, of dyslexie), in tegenstelling tot “neurotypisch”. Neurodivergentie houdt het concept van “anders denken” in en probeert af te stappen van (ziekte)labels. Neurodivergentie omarmt de variatie van denken en hersenen en stelt dat er geen 1 “standaardbrein” is, dat medisch als “gezonde standaard” genomen wordt.
De officiële benaming van autisme is autismespectrumstoornis, of ASS in het kort, net omdat het zich op zulke diverse manieren kan uiten. Medisch gesteld zijn er wel twee kernkenmerken, of grondkenmerken, die in meer of minder heftige maten vastgesteld dienen te worden om de diagnose van ASS te kunnen stellen. Deze kenmerken betreffen de beperkte ontwikkeling van
- Sociale interacties en sociale communicatie (contactstoornis)
- Interesses, gedrag en activiteiten (in de zin van dat deze repetitief zijn en blijven)
Zo kán een kind met autisme bijvoorbeeld moeilijkheden ervaren met het maken van oogcontact en erg in zichzelf gekeerd blijven tijdens sociale activiteiten. Soms treden er ook taalontwikkelingsmoeilijkheden op. Typisch gezien ondervinden kinderen met ASS ook moeilijkheden met beeldspraak en imaginatief denken. Zo kunnen kinderen met autisme het bijvoorbeeld moeilijk hebben met “doen alsof” spelletjes, of snappen ze directief wijzen naar een voorwerp niet goed (bijvoorbeeld naar jou blijven kijken in plaats van naar het object dat je aanwijst). Vaak kunnen kinderen met autisme ook erg heftig en angstig reageren op veranderingen in de omgeving of dag-structuur, wat samenhangt met een neiging naar repetitieve activiteiten en lichaamsbewegingen en erg geconcentreerde/gefocuste interesses.
Bovenstaande situaties zijn een greep uit de mogelijke uitingen van ASS. Zo kan het ook zijn dat het kind zich taalkundig wel erg goed kan uitdrukken, maar dat praten over gevoelsmatige, innerlijke en “reflectieve”, abstracte zaken erg moeilijk is. Slaap- en eetstoornissen kunnen ook voorkomen, en soms kan er ook een grote woede aanwezig zijn in het kind, wat kan leiden tot (zelf)destructief gedrag, zoals met dingen gooien, stampen, of zichzelf pijn doen.
De kernkenmerken van ADHD
ADHD is medisch een ontwikkelingsstoornis die zich voordoet in het zenuwstelsel. ADHD staat voor Attention Deficit Hyperactivity Disorder en benoemt zo ook al zijn twee centrale kenmerken: aandachtsstoornissen en hyperactiviteit (en impulsiviteit). Er is ook een andere vorm, ADD, waarbij vooral de aandachtsproblemen zich voordoen en het aspect van hyperactiviteit en impulsiviteit eerder op de achtergrond voorkomt of zich subtieler voordoet. Deze laatste vorm wordt minder snel opgemerkt, maar kan bijvoorbeeld wel leiden tot problemen op school.
Bij kinderen kan ADHD zich uiten in erg druk, impulsief gedrag en het erg moeilijk hebben met stilzitten. Vergeetachtigheid en verstrooidheid komen ook vaak voor, alsook erg heftig of boos reageren op prikkelrijke ervaringen. Dit kunnen emotionele prikkels zijn, maar ook prikkels van het gehoor of de tast (volwassenen met ADHD kunnen ook snel “overprikkeld” geraken). Andere typische kenmerken zijn erg snel afgeleid zijn of niet geconcentreerd kunnen blijven op één zaak, zoals de les op school of een spel dat je aan het spelen bent.
De drukte en hevigheid kunnen zich ook zichtbaar vertalen naar sociale situaties. Zo kan een kind met ADHD andere mensen bijvoorbeeld erg snel onderbreken, kunnen ze vaak te laat komen of hun taken niet op tijd af hebben. De hevigheid en impulsiviteit kan zich ook uiten in effectief probleemgedrag en soms komt ADHD ook voor met nog andere ontwikkelingsproblemen, zoals taalontwikkeling of motorische vaardigheden. Omdat heftigheid en probleemgedrag zich net wat extremer uiten bij jongens dan bij meisjes, of omdat meisjes sneller sociaal gecorrigeerd of geconditioneerd worden, worden meer jongens gediagnosticeerd met ADHD dan meisjes. Dit is niet omdat meisjes geen ADHD kunnen krijgen, maar eerder omdat de uiting van symptomen bij hen vaker onder de radar blijft.
ADHD wordt niet altijd vastgesteld, omdat het bij de reactie(s) van de omgeving van het kind staat of valt of de ADHD-uitingen problematisch worden gevonden of niet. Diagnose is echter wel belangrijk, omdat ADHD wordt meegenomen naar het volwassen leven en daar ook voor complicaties kan zorgen – ook al zwakken sommigen aspecten af, zoals de direct zichtbare hyperactiviteit. Zo hebben (onbehandelde) volwassenen met ADHD dikwijls een continue rusteloos gevoel, kunnen ze prikkels en relationele veranderingen expres opzoeken, kunnen ze een erg korte lont hebben en kunnen ze veel dieper en complexer in het web van middelenmisbruik en verslavingen gevangen geraken.
Autisme en ADHD vergeleken met elkaar
Praktische situaties
School en schoolwerk kunnen een goede inkijk geven in hoe het brein van je kind aan het werk is. Misschien kan je kind erg goed en gefocust leren voor een vak dat ze graag doen, zoals wiskunde of wereldoriëntatie, terwijl ze bij een ander vak dat hen niet interesseert amper vooruitgang boeken en de hele tijd afgeleid zijn. Dat wil dus niet zeggen dat gefocuste concentratie onmogelijk is: eerder dat het selectief en samenhangend met de interesses is. Het kan echter ook het geval zijn dat je kind alles interessant vindt en van het één naar het ander springt, terwijl ze heel moeilijk voor langere tijd gefocust kunnen blijven op één vak.
In sociale interacties kan je kijken naar wáár de moeilijkheden van je kind zich precies bevinden. Vinden ze het moeilijk om überhaupt te praten met iemand, of verloopt dat praten moeizaam omdat je kind van het één op het ander springt, of continue de focus verlegt, of niet luistert? Op die manier kan je ook kijken naar hoe het zit met de vriendschapsvorming van je kind. Zijn er weinig vriendjes gemaakt omdat je kind dat precies gewoon niet wilt en liever alleen bezig is, met zichzelf, en misschien een favoriet speelgoedje, of verloopt dit stroef omdat je kind alle aandacht opeist, niet goed kan luisteren naar anderen of snel boos wordt?
Hoe gaat je kind om met verhalen en films? Kunnen ze geboeid blijven kijken en luisteren, of lopen ze weg, praten ze tussendoor continue over andere dingen, of interesseert het hen niet en reageren ze apathisch? Kan je kind jou vertellen hoe zij of hij zich voelt? Ondervinden ze zelf leed aan de eventuele sociale moeilijkheden die ze meemaken, of vinden eigenlijk alleen de ouders dit erg?
Wat doe je hier mee?
Bovenstaande vragen en concrete situaties kan je nader bekijken wanneer je een vermoeden van ofwel ADHD of autisme hebt bij je kind. Sociale interacties, fantasie- en concentratievermogen zijn de wijdste arena’s van herkenbaarheid bij zowel ADHD als ASS. Gericht kijken naar hóé de moeilijkheden zich nu precies uiten kan al een goed beginpunt zijn richting meer duidelijkheid. Het kan immers zijn dat kinderen weinig tot geen vrienden maken op school, maar dit kan erg uiteenlopende redenen hebben. Schrijf de zaken in zoveel mogelijk detail op wanneer je dingen begint waar te nemen. Schrijf niet “gesprekken gaan moeilijk”, maar schrijf “gesprekken gaan moeilijk omdat Sven de anderen continue onderbreekt”, of net “gesprekken gaan moeilijk omdat Sven de andere mensen niet antwoordt of aankijkt”. Dan zit je met heel andere casussen.
Hoe ga je verder?
Je huisarts is altijd je eerste hulplijn in welke situatie dan ook. Zij kunnen je verder helpen met de situatie, je verdere uitleg geven én zorgen voor uitgebreide begeleiding van je kind en je gezin. De school zal ook sowieso betrokken worden bij het hele verdere zorgtraject. Ga naar je huisarts bij twijfel of vermoedens.
Diagnose & Neurodiversiteit: het belang van begrip(pen)
Harvard-onderzoekers onderstrepen nogmaals het belang van een correcte diagnose. Jammer genoeg rust er nog erg veel stigma op zowel ASS als ADHD, maar misschien nog wel het meeste op ASS. Heb geen schrik van het huisartsenbezoek, lieg zeker niet, probeer zaken niet “beter” of sociaal wenselijker voor te stellen of anders te interpreteren dan ze zijn. Een correcte en vroege diagnose kan de ontwikkeling, gezondheid en het geluk van je kind alleen maar ten goede komen, want er is voor zowel ADHD als ASS uitgebreide en gepaste begeleiding. De jonge kinderjaren, de lagere school periode, zijn cruciale jaren voor de verdere levensontwikkeling van je kind. Een gebrek aan gepaste begeleiding of opvoeding op maat kan desastreus zijn voor het hele verdere leven.
Belangrijk om te blijven doen is naar je kind te kijken hoe hij of zij is, en niet doorheen de bril van hoe je in je hoofd had, of nog steeds hebt, dat ze zouden moeten zijn. De website www.neurodiversiteit.be kan je een heel open en verademende blik bieden op zowel ADHD als autisme, alsook dyspraxie en dyslexie. Via verschillende tools biedt de website je een kijk in het hoofd en de blik van deze soort denkpatronen en perspectieven. Je kind is perfect zoals hij of zij is en met de juiste en correcte begeleiding kunnen ze ook gelukkig worden en hun specifieke talenten leren kennen en ontplooien. Sommige mensen zijn tegen labels of “hokjes”, maar soms heb je de (h)erkenning van een hokje nodig, om er vervolgens “uit” of door te kruipen en jezelf te vinden. Een label kan je helpen begrijpen wat de situatie is, zodat je verder kan en je leven kan leiden, met het label op de achtergrond.
Copywriter: Inge Bleyweert
Redactie: Ria Plasschaert
Bronnen (2022): gezondheidenwetenschap.be, Harvard Health Publishing, Neurodiversiteit.be
