Onze Westerse leefwereld heeft een dubbele relatie met alcohol en (andere) drugs. Aan de ene kant is alcohol alomtegenwoordig: denk maar aan verschillende drankenreclames op televisie, advertenties op sociale media en affiches in het straatbeeld en in bushokjes. Alcoholgebruik is ook helemaal sociaal aanvaard en ingeburgerd. Je bent eerder de vreemde eend in de bijt die wat tekst en uitleg mag geven wanneer je helemaal geen alcohol drinkt, op café, of op feestjes. Aan de totaal andere kant bevinden zich de andere drugs, die illegaal zijn en waar ouders hun kinderen veelvuldig voor waarschuwen. Cannabis is illegaal en wordt maatschappelijk afgekeurd, om over cocaïne, MDMA en andere drugs nog maar te zwijgen. Waarom vermelden we deze laatste categorieën van middelen in een blogartikel dat over de effecten van alcohol gaan? Omdat het onderscheid tussen alcohol en deze andere drugs niet zo duidelijk of rechtlijnig is als onze culturele kijk erop zou doen vermoeden. Alcohol is ook een drug, en een verrassend venijnige wanneer je er afhankelijk van geraakt. Net omdat alcohol zo ingeburgerd en zelfs geliefd is in onze maatschappij, vormt dit een vruchtbare en slinkse voedingsbodem voor alcoholverslavingen en –misbruik. We beginnen dit blogartikel met het schetsen en verduidelijken van de VAD richtlijnen rond alcohol en gaan daarna dieper in op de effecten van overmatig alcoholgebruik en -misbruik, op korte en lange termijn. We kunnen stellen dat alcoholmisbruik een totaal impact heeft op je leven, die zowel slaat op de fysieke, maar ook psychologische, emotionele en relationele aspecten van je leven. Echter niet iedereen die alcohol drinkt doet dit op een misbruikende manier, dus gaan we ook wat dieper in op de kwestie van "sociaal drinken" en de gezelligheid die vaak geassocieerd wordt met het sociaal drinkgebeuren.
De richtlijnen en de risico's
10 standaardglazen per week is de bovengrens
Het VAD (het Vlaams Expertisecentrum voor Alcohol en Andere Drugs) stelde een paar jaar geleden een herziene en verlaagde richtlijn voor alcoholgebruik per week voor. Ze hebben de richtlijn, de "bovengrens", vastgesteld op 10 standaardglazen per week, verspreid over meerdere dagen, met minstens 2 alcoholvrije dagen per week. De niet te miskennen ondertoon is dat er geen veilige of schadeloze ondergrens vast te leggen is. Wie geen schadelijke effecten van alcoholgebruik wil ondervinden, op korte of lange termijn, drinkt best gewoon niet. Deze richtlijn geldt voor volwassenen, ouder dan 18 jaar. Mensen onder de 18 jaar drinken best geen alcohol, aangezien de hersenen nog in volle ontwikkeling zijn. Deze ontwikkeling blijft gaan tot 23 jaar! Nu, een standaardglas komt ongeveer overeen met één normaal afgemeten horecaconsumptie, maar sommige zwaardere consumpties tellen meer door. Onderstaande afbeelding van de VAB brochure "Hoeveel is teveel?" (2019) biedt een duidelijk overzicht. Zoals je kan zien, weegt een glas speciaal bier zwaarder door dan "een gewoon pintje".
We weten allemaal dat de sociale werkelijkheid zich niet zo klinisch of proper laat opdelen in hokjes of voorschriften: sommige mensen kunnen een pak meer alcohol verzetten dan andere voor ze "aangeschoten" voelen of dronken zijn, en voor het dus "teveel" lijkt. Dit is het fenomeen van een zogezegde hoge "alcoholtolerantie", die zich ontwikkelt wanneer een persoon vaak (overmatig) drinkt. Laat het wel wezen dat deze algemene bovengrens van 10 standaardglazen voor iedere gezonde volwassene opgaat, ongeacht tolerantie. De alcohol zal immers altijd zijn schade uitwerken, het duurt gewoon langer voor de persoon met een "hoge tolerantie" dronken wordt. Dat maakt de alcohol niet minder schadeloos, in tegendeel. Mensen met een hoge "alcoholtolerantie" zijn niet beter bestand tegen de neveneffecten of de schade van alcohol, ze hebben simpelweg een grotere hoeveelheid van de drug nodig om hetzelfde (verdoofde, ontspannende, lollige) effect te krijgen als voorheen.
Wat bij gewenning … en ontwenning?
Een alcoholverslaving kan zich ontwikkelen voor je er erg in hebt, mede doordat de drug zo geaccepteerd en ingeburgerd is in onze cultuur. Wanneer je echter merkt dat je op sommige momenten precies alcohol "nodig" hebt, en je je vervelend voelt wanneer je dit niet krijgt of kan drinken, moet je waakzaam zijn. Let op je patronen en motivaties. Wil je vanavond echt de deur uit om je vrienden te zien en bij te babbelen, of geeft dit je een eigenlijk gewoon een excuus om iets te drinken? Zou je tijdens het bijpraten even goed een kop thee of een tonic drinken en even tevreden zijn? Probeer eerlijk te zijn met jezelf. En mild: schaamte is voor niets nodig. Bewustwording en sensibilisering wel.
Nu, vanzelfsprekend is het aangeraden om iets aan je drinkgedrag te veranderen als je al over een lange periode intensief en overmatig alcohol drinkt. Deze verandering proberen teweeg brengen is echter niet risicoloos. Het ontwenningsproces (de afkick) bij alcohol is niet te onderschatten en kan bij sommige mensen voor gevaarlijke ontwenningsverschijnselen zorgen. Medische of zorgkundige begeleiding is eigenlijk altijd aan te raden: niet alleen verhoogt dit de slaagkansen, het beschermt je eigen gezondheid ook. Eén van de gevaarlijkste ontwenningsverschijnselen die bij alcoholontwenning kan voorkomen, is een Delirium Tremens (de aandoening, niet het bier). Dit is een levensbedreigende situatie, die van lichamelijke en psychologische stress- en paniekreacties (angst, tremoren) tot levensechte hallucinaties leidt. Hier is medische hulp noodzakelijk. Prikkelbaarheid, zweet- en slaapstoornissen, epileptische spasmen en verwardheid zijn ook ontwenningsverschijnselen waarbij medische hulp en begeleiding inschakelen noodzakelijk is.
Aandoeningen ten gevolge van alcoholmisbruik
Wanneer je over een lange periode overmatig alcohol drinkt, vindt dit onvermijdelijk zijn neerslag op je lichaam. Er kunnen zich van alle kwalen en aandoeningen ontwikkelen, waarvan de meest "alcohol-typische" misschien wel het Syndroom van Korsakov is. Deze kwaal is een soort permanente geheugenstoornis die veroorzaakt wordt door hersenschade, wat zich ontwikkelt door chronisch overmatig drankgebruik. Te veel drinken zorgt uiteindelijk tot vitamine tekorten (die worden gebruikt voor de verwerking van de alcohol, en vaak is de voeding van een drinker nogal eenzijdig). Vooral een tekort aan vitamine B1 kan verregaande gevolgen hebben en leiden tot permanente hersenschade: dan zit je bij het Syndroom van Korsakov. De symptomen zijn vergelijkbaar met dementie. Je geheugen, stemmingen en intellectuele vermogens worden dan continue en chronisch aangetast door de ziekte. Echte genezing is niet mogelijk, wel vermindering van de symptomen (wanneer er gestopt wordt met drinken).
Een ander, tragisch gevolg van ongepast en overmatig drinkgebruik speelt zich in een heel andere ontwikkelingsfase af. Het is niet zonder reden dat zwangere vrouwen compleet worden afgeraden om alcohol te drinken, zelfs niet "een paar glaasjes per week". Foetale alcoholstoornissen (FAS) ontwikkelen zich tijdens de zwangerschap, en zijn onomkeerbaar en ongeneeslijk. Als de moeder alcohol drinkt, dringt dit ook door tot bij de foetus in de placenta. Alcohol blijft veel langer aanwezig in het lichaam van de foetus, omdat de verwerking van alcohol hier langzamer gaat. Er bestaan 4 verschillende ondersoorten van FAS, maar allemaal hebben ze verstrekkende gevolgen voor het leven van de kinderen in kwestie. Er bestaan zowel uiterlijke als intellectuele "afwijkingen" die zich ontwikkelen (je vindt meer info terug op de bovenstaande link), maar FAS wordt gezien als de grootste oorzaak van mentale achterstand in de westerse wereld (bron: gezondheidenwetenschap). Leer- en gedragsstoornissen komen erg vaak voor, alsook geheugenproblemen, aandachtsstoornissen en moeilijkheden bij de algemene intellectuele ontwikkeling omtrent logica en maatschappij-inzicht. Intensieve pedagogische, psychologische én maatschappelijke begeleiding is nodig voor de ontwikkeling en het welzijn van kinderen die geboren worden en volwassenen die leven met FAS.
Het Syndroom van Korsakov en foetale alcoholstoornissen zijn twee typische soorten aandoeningen die essentieel met alcohol gelinkt zijn. Ze kunnen gezien worden als vrij extreme gevallen, maar net omdat alcohol zo ingeburgerd is in onze samenleving is sensibilisering en bewustwording noodzakelijk. Naast deze twee soorten aandoeningen, is er nog een hele waslijst aan mogelijke kwalen en ongemakken die zich kunnen ontwikkelen bij overmatig alcoholgebruik over een lange termijn. De onderstaande afbeelding geeft je een overzicht. Zoals je ziet, blijven er weinig tot geen lichaamsdelen gespaard van mogelijke negatieve gevolgen.
Je ziet dat de "soorten" aandoeningen en kwalen die zich kunnen ontwikkelen gaan van kankerontwikkeling en jicht (lichamelijk kwaad) tot psychologische en mentale aandoeningen als depressie. Ook zie je "chronisch agressief en impulsief gedrag". Op de bovenstaande afbeelding wordt dit voorgesteld als een gevolg op lange termijn, maar dit soort verstoord gedrag kan zich ook acuut manifesteren per keer dat je te veel drinkt. In de volgende paragraaf gaan we hier verder op in.
Wanneer alcoholgebruik, misbruik wordt: ad hoc gevaar, persoonsveranderingen en relationele gevolgen
Je wordt letterlijk een andere persoon wanneer je (te veel) gedronken hebt. Je merkt zelf al wanneer je een glaasje of 2 op hebt dat dit ontspannende effecten kan hebben, en dat het "gezellig" energiek en chill tegelijk wordt. Dit komt omdat alcohol zowel ontremmend, verdovend als stimulerend werkt. Alcohol bereikt je hersenen en verandert de werking ervan compleet, in vergelijking met een nuchtere toestand. Sommige hersendelen gaan minder goed werken, waardoor je redeneringsvermogen, coördinatie en geheugen verstoord worden. Het hoeft geen betoog dat autorijden en alcohol drinken niet samen gaan. Fietsen is soms ook te gevaarlijk. De veranderingen in je hersenen kunnen zich ook vertalen in impulsief en agressief gedrag – vooral de combinatie van deze twee zorgt voor een gevaarlijke mix. Huiselijk geweld, caféruzies en andere schade aan mensen of spullen gebeuren vaker onder invloed dan nuchter. Bepaalde karaktertrekken (zoals jaloezie) die anders binnen de perken, of minder zichtbaar zijn, komen dan plots ongefilterd en intensief naar buiten. Wees hier behoed op. Relaties gaan kapot aan alcoholmisbruik, en daarmee bedoelen we zeker niet alleen romantische relaties. Vriendschappen kunnen ook stuk gaan en ouder-kind relaties kunnen permanent beschadigd worden door het onvoorspelbare of onredelijke gedrag van een dronken/alcohol-misbruikende ouder naar het kind toe.
Besef je ook dat, net doordat je gedronken hebt, je niet doorhebt dat je aan het veranderen bent. Voor jou voelt alles nog aangenaam en vrolijk en intens hetzelfde, maar je omgeving merkt aan je stemintonatie, je ogen, je gebaren en je woorden dat je aangeschoten of dronken bent. Alcohol verandert de werking van je hersenen, je emoties en je gedrag. Let op. Voor jezelf, en voor je dierbaren. Mensen veranderen als ze gedronken hebben, en vaak zijn ze zich tijdens én achteraf niet bewust van de schade die ze gedaan hebben: verbaal, emotioneel of fysiek. De perceptie en duidelijkheid van je herinneringen zal verstoord zijn, net doordat je alcohol gedronken hebt. Vertrouw jezelf niet wanneer je dronken bent en geloof de gevoelens en verhalen van je dierbaren en/of huisgenoten, als ze je die achteraf vertellen. Wees een beter en verstandiger mens dan het excuus "dat je gedronken had", en het daarom "niet jouw schuld was, maar die van de drank". Ook al "ben je misschien niet jezelf" wanneer je gedronken hebt: dit weet je over jezelf en het is jouw verantwoordelijk om verstandig en niet-destructief met drank om te gaan. Iedere persoon staat hier zelf voor in: niet je partner, niet je kind, niet je vrienden. Jij zelf moet je eigen alcoholgebruik in toom kunnen houden, zonder oppas of babysit, en anders moet je gewoon tout court niet drinken. Gebruik geen slappe excuses en wees verantwoordelijk voor je eigen gedrag.
Waar loopt het fout? Sfeermythes en bewustwording
Bij vele mensen komt het voor dat ze zich voornemen om "een paar glaasjes" te drinken en het dan voor bekeken te houden. Het gebeurt thans vaak dat men zich niet kan houden aan dit voorgenomen plan. Eén van de tips van het VAD is ook om je op voorhand voor te nemen hoeveel je gaat drinken en het daar écht bij te houden. Bij veel mensen blijkt dit echter aartsmoeilijk, "de remmen zijn losgeschoten", als het ware. Herken jij je hierin? Voor veel mensen is het makkelijker om helemaal niets te drinken dan te stoppen na 1, 2 of 3 drankjes. Ga na bij jezelf hoe jij dit ervaart en waarom stoppen dan zo moeilijk is. Misschien vind je voor niet-alcoholische drank betalen op café 'weggegooid geld': aan die attitude kan je iets doen. Misschien ben je eerder van iets aan het weglopen, dan echt aan het genieten van het moment … Denk hier eens over na. Misschien vind je je avonden of dagen maar saai zonder alcohol: dit was voor veel mensen het geval tijdens de lockdownperiode van de coronapandemie. Sta stil bij de redenen waarom je alcohol drinkt en probeer je bewust te zijn van je eigen creativiteit en tijdsinvulling. Probeer bewuste zingeving te vinden in je dagen en avonden.
Vaak noemen we alcohol en gezelligheid in één adem. Het maakt de sfeer en de tongen losser, er wordt meer gelachen, de introverte vriend waagt zich al eens sneller aan een danspasje, etc. Maar is dit werkelijk zo? Alcohol werkt inderdaad ontremmend, maar het is echt eerst en vooral het gezelschap dat de sfeer en gezelligheid maakt of kraakt. Als je denkt dat je zonder alcohol geen plezier kan maken en het maar een saaie avond wordt als er niets gedronken wordt, liggen die attitude en energie bij jou – niet bij de (zogezegd) magische kracht van alcohol die je ontzegd wordt. Sociale psychologen deden overigens een experiment dat al verschillende keren herhaald is: proefpersonen kregen "alcoholische drankjes" en na een tijdje werd het al lekker leuk en los op de receptie. Dit was een puur placebo effect: er zat helemaal geen alcohol in de drankjes! Dat bewijst wat voor een krachtig effect onze gedachten hebben op ons gedrag en gevoel, én hoe zeer de gezelligheid valt of staat bij de mensen die aanwezig zijn, niet bij de alcohol.
We willen jullie ook nog op het hart drukken om nooit alcohol te gebruiken om van een "slechte" situatie een "goede" te maken. Je kan alcoholische drankjes zien als een "supporting actor", die van een al heel leuke situatie misschien een nóg leukere situatie kan maken, maar plaats alcohol nooit op het voetstuk van een oplossing of katalysator. Dit geldt ook voor je emotionele gezondheid: gebruik alcohol (of andere drugs) niet om je beter te voelen als het slecht met je gaat. Deze "oplossende" rol aan een drug toekennen geeft die drug erg veel macht. Zo werk je afhankelijkheid en verslaving in de hand. Als je alcohol veelal als beloning ziet, wees dan alert wanneer en hoe snel je jezelf deze beloning toekent. Als je na elke werkdag bijvoorbeeld een glaasje (of 2, of 3) drinkt, probeer dan eens bewust een paar dagen in de week iets anders uit. Eet iets lekkers en deugddoend, ga even een stevige wandeling maken, drink een mok warme thee én experimenteer eens met alcoholvrije drankjes (of "mocktails"). Zo kan je de gewoonte wat doorbreken en word je je iets bewuster van je drankgebruik. Een andere methode om overzicht te krijgen, is een maand opschrijven wat je allemaal drinkt. Je gaat je dan best niet inhouden, of speciaal letten op wat je drinkt, want dan mist het zijn effect. Drink zoals je dat normaal doet en bekijk eens hoe het zit.
Hoe ga je dan wel verstandig om met alcohol?
We willen met deze blogtekst niet kijven als een schooljuffrouw, maar bovenal bewustwording creëren en sensibiliseren. Denk na over de verschillende dynamieken die we beschreven hebben in deze tekst, en of ze misschien op jou van toepassing zijn. Neem de tips die we je meegeven ter harte, en zoek zo nodig hulp. Overmatig drankgebruik is niets om je over te schamen: het is geen teken van zwakte, maar een kwestie die hulp, begrip en steun verdient zoals elk ander. Als je merkt dat je wat defensief wordt wanneer mensen je aanspreken over je alcoholgebruik of wanneer je hoort dat je "minder zou moeten drinken", is het tijd om eens na te denken waarom dit een gevoelige snaar bij je raakt. Vaak zit het zeer dieper dan bij de drankjes. Praat erover! Of je, om goed te zijn, dan helemaal niets meer mag drinken: zeker wel. De richtlijnen van het VAD zijn niet "ban en verbrand alle alcohol", maar houd je aan een welbepaalde maatstaf. Dit ligt voor sommige personen echter wel gevoeliger dan bij anderen: terug "sociaal" of gematigd proberen drinken is niet aan te raden voor mensen die met een (alcohol)verslaving geworsteld hebben, want de kans op herval is erg groot. Mensen die andere drugs gebruiken wordt het combineren met alcohol ook ten sterkste afgeraden, en mensen met mentale moeilijkheden blijven best ook wat verder weg van alcohol. Beschouw minder of gematigd drinken niet als een verlies: vaak win je helemaal niet zo veel bij alcohol als je denkt. Gezelligheid, creativiteit en gelach liggen voor iedereen binnen handbereik. Het komt neer op je eigen energie, attitude en prikkels: omarm deze kracht van jezelf en verzorg jezelf met mildheid. In februari is het sinds een paar jaren traditioneel "Tournée Minerale": een maandlange uitdaging om je gewone leven te blijven leiden zoals je doet, maar dan zonder alcohol. Het hoeft niet februari te zijn voor deze uitdaging: je kan het doen wanneer je wil. Vooral gezellig op café blijven gaan dus, en beleven dat deze gezelligheid blijft: ook zonder pintjes of andere alcoholische drankjes!
We geven jullie graag nog de volgende info- en hulpbronnen mee, waar je nog veel meer informatie kan vinden over (de effecten van) alcohol. Ook vind je er drinktips terug, alsook online zelftesten die peilen hoe (al dan niet problematisch) het met je drankgedrag gesteld is.
Website van het Vlaams Expertisecentrum Alcohol en Andere Drugs: www.vad.be
Alcoholhulp: www.alcoholhulp.be
Druglijn: www.druglijn.be
Meer info over Tournée Minerale: https://www.tourneeminerale.be/
Copywriter: Inge Bleyweert
Redactie: Ria Plasschaert
