Nachtblindheid is een beangstigend verschijnsel. Personen die last hebben van nachtblindheid weten hoe ontwrichtend dit fenomeen kan zijn: je hebt geen vat - of letterlijk zicht - meer op je duistere omgeving. Je voelt je semi in het ijle en met verminderde controle ronddeemsteren. In deze blogpost vertellen we je meer over wat nachtblindheid precies is en wat de mogelijke oorzaken kunnen zijn. Daarna geven we aan hoe je oplossingsgericht met je nachtblindheid kunt omgaan en hoe je de situatie van je nachtzicht leefbaarder kan maken.
Tasten in het duister: wat is het, en wanneer wordt het gevaarlijk?
Nachtblindheid is feitelijk het fenomeen waarbij je zichtvermogen zich niet naar behoren aanpast aan een donkere of schemerende omgeving. Menselijke ogen hebben in het algemeen een korte aanpassingsperiode nodig om te kunnen wennen aan het donker: dit is volstrekt normaal. Een persoon die niet aan nachtblindheid lijdt, ziet ook geen hand voor ogen wanneer de TL-lampen in een felverlichte kelder plots uitgedaan worden. Ettelijke minuten later zal een gezond zichtvermogen er echter voor zorgen dat je wel met een voldoende duidelijk zicht kan rond bewegen in een donkere omgeving. Deze aanpassing gebeurt bij mensen met nachtblindheid niet. De omgeving blijft donker en vaag, waardoor de afbakening van voorwerpen en bewegende zaken (of personen) überhaupt moeilijk zichtbaar wordt. Deze gebreken in zichtvermogen doen zich niet alleen voor in het "pikkedonker", maar ook in schemerige of schaduwrijke omgevingen, zoals bij valavond, een zeer zacht verlichte horecazaak, etc.
Simpel gesteld heeft het menselijk oog twee soorten fotoreceptoren: de kegeltjes en de staafjes. De kegeltjes zijn bij licht aan het werk en de staafjes worden geactiveerd wanneer er weinig of geen licht in de omgeving is. De staafjes zorgen bij behoorlijk functioneren voor een adequaat zwart-wit nachtzicht. Bij nachtblindheid werken de staaf-fotoreceptoren niet meer goed genoeg. Dit kan voor ontwrichtende zichtvisies zorgen, óók en misschien wel vooral bij sterke licht-donker contrasten. Dit laat zich het best, en het meest beangstigend, voelen in verkeerssituaties: 's avonds of 's nachts in het (schemer)donker auto rijden kan bij nachtblindheid erg gevaarlijk zijn, ook omdat je ogen aangetrokken worden door de felle koplampen van andere auto's. Bij nachtblindheid kan je je donkere omgeving sowieso niet duidelijk waarnemen, en dit wordt nog eens bemoeilijkt door het dynamische helle licht van tegenliggers. Dit kan niet alleen je eigen veiligheid in gevaar brengen, maar ook die van andere weggebruikers (denk maar aan voetgangers die 's avonds laat gaan wandelen en die je aan de rand van je gezichtsveld niet gezien hebt).
Wat veroorzaakt nachtblindheid?
Nachtblindheid kan zich voordoen als enige zichtkwaal, maar kan ook parallel lopen met een continue slecht of onduidelijk zicht, ook bij dag- of kunstlicht. Afhankelijk van wat de onderliggende oorzaak is, heb je last van ofwel alléén nachtblindheid of óók nachtblindheid, naast andere zichtklachten bij lichte omgevingen. Nachtblindheid is geen ziekte of aandoening an sich, maar een symptoom van een onderliggende oorzaak. Aantasting van de ooglens, degeneratie van het netvlies, voedingsstoffentekort of een andere ziekte: allemaal kunnen ze de oorzaak van nachtblindheid zijn. Wij schetsen hier de meest voorkomende oorzaken zodat je je een globaal idee kan vormen, maar besef dat alleen een gespecialiseerd oogonderzoek bij een arts jou de correcte informatie en diagnose voor jouw situatie kan geven.
(Erfelijke) oogziektes
Je kon al lezen dat ons zichtvermogen in het donker geregeld wordt door de staaf-fotoreceptoren op ons netvlies. De staafreceptoren bevinden zich aan de randen van het netvlies en de kegeltjes liggen centraler. Wanneer een bepaalde ziekte het netvlies aantast, zijn de staafreceptoren vaak de eerste slachtoffers. Retinitis pigmentosa (RP) en het Syndroom van Usher zijn twee erfelijke aandoeningen die leiden tot nachtblindheid (en meer). RP is de verzamelnaam voor een groep erfelijke oogziektes waarbij het netvlies (de retina) langzaamaan wordt aangetast en uiteindelijk, naast nachtblindheid en algemeen beperkt zicht, leidt tot permanente kokervisie. Het Syndroom van Usher omvat meer dan "alleen" nachtblindheid (patiënten worden uiteindelijk doofblind), maar nachtblindheid is één van eerste stadia van de ziekteprogressie. Nachtblindheid kan ook een symptoom zijn van andere, niet-erfelijke oogaandoeningen die meestal betrekking hebben op zowel dag- als nachtzicht. Glaucoom, staar (cataract), onbehandelde bijziendheid en maculadegeneratie zijn oogziektes waarbij nachtblindheid één van de symptomen is.
Diabetes en voeding
Het zijn echter niet alleen oogziektes die kunnen leiden tot nachtblindheid. Mensen met diabetes kunnen diabetische retinopathie ontwikkelen: dit is de aantasting van de netvlies (retina) bloedvaatjes, veroorzaakt door een teveel aan glucose in het bloed. Dit zal resulteren in verschillende zichtkwalen, waaronder nachtblindheid. De ontwikkeling van diabetische retinopathie gebeurt geleidelijk en kan pas vrij laat zijn hinderlijke symptomen laten merken. Bewustwording en waakzaamheid zijn hier erg aangewezen!
Naast bovenstaande aandoeningen, kan een vitaminetekort ook leiden tot nachtblindheid. Vitamine A is cruciaal voor een gezond zichtvermogen, omdat de stof essentieel is voor een goede werking van de staaf-receptoren in het netvlies. Hun functie wordt verstoord bij een vitamine A tekort. Dit is samen met de vernoemde oogaandoeningen de belangrijkste oorzaak van nachtblindheid.
Kan nachtblindheid verholpen worden?
Specifieke oogbehandelingen
In sommige gevallen kan nachtblindheid genezen of verbeterd worden. Dit hangt af van de onderliggende oorzaak van je nachtblindheid-symptoom. Voor erfelijke ziektes zoals het Usher Syndroom en Retinitis Pigmentosa bestaan er op dit moment, jammer genoeg, geen genezende behandeling. Als je nachtblindheid veroorzaakt wordt door andere oogziektes, zoals glaucoom of staar, verbetert het symptoom geleidelijk tijdens het medicatie- en behandelingsproces. Bijziende mensen die 's nachts slecht zien kunnen geholpen worden door een bril of contactlenzen op correcte sterkte. Als je een bril of lenzen draagt en desondanks toch nachtblindheid ervaart, laat je best opnieuw een oogmeting uitvoeren. De sterkte van je glazen of lenzen moet wellicht aangepast worden. De hoofdboodschap bij deze klachtenbehandeling is bovenal een gepaste en tijdige diagnose: laat je onderzoeken door de oogarts zodat er gezocht kan worden naar de juiste oplossing voor je probleem.
Correcte medicatie en voeding
Nachtblindheid die veroorzaakt wordt door diabetes of een vitamine A te kort heeft ook de vaststelling van een arts nodig, maar jij als patiënt hebt het overgrote deel van de genezing in de hand. Het correct innemen van je diabetes-medicatie en een gevarieerd en aangepast voedingspatroon volgen zijn essentieel door je (oog)gezondheid. Vitamine A kan je bekomen uit
- orgaanvlees, zoals lever
- vette vis, zoals zalm
- (donker)groene bladgroenten, zoals spinazie
- gele/oranje/groene groenten, zoals zoete aardappelen, wortelen, broccoli en (squash) pompoen
- bepaalde soorten fruit, zoals mango's, cantaloupe meloenen en abrikozen
Instrumentenhulp: een nachtzichtbril
In sommige gevallen kan je nachtblindheid verholpen of in ieder geval verbeterd worden door een nachtzichtbril. Deze soort bril is vooral interessant voor te dragen tijdens het autorijden in het (schemer)donker. De brilglazen zijn geel en maken het contrast tussen oppervlakten duidelijker, terwijl ze felle lichten net dimmen. Let op: niet iedereen is geholpen met deze bril en zonder individuele hulp van je huis- of oogarts blijft het af te raden om in het donker te rijden als je lijdt aan nachtblindheid, omdat de veiligheidsrisico's te groot zijn.
Hoe kan je nachtblindheid voorkomen?
Tegen de erfelijke oorzaken van nachtblindheid kan men jammer genoeg niets ondernemen. Wel kan je als individu er een punt van maken om regelmatig op oogonderzoek te gaan, ook als je (nog) geen oogklachten hebt. Dit verhoogt de kans om oogziektes tijdig op te sporen enorm, waardoor de kans dat je symptomen zoals nachtblindheid ontwikkelt drastisch verlaagt. Er een gezonde levensstijl op na houden is natuurlijk ook een dankbaar preventiemiddel, en in het geval van onze ooggezondheid reikt dit verder dan een evenwichtig voedingspatroon alleen. Kunstlicht van felle verlichting, computer- en smartphoneschermen geven onze ogen slechts weinig kans om effectief te rusten. Continue in de buurt van lichtbronnen vertoeven zorgt er ook voor dat de staaf-receptoren in je ogen minder werk doen. Regelmatig schemerige of donkere omgevingen opzoeken (een avondwandeling, kaarslicht, zachte kamerverlichting) zorgt ervoor dat de staafjes op je netvlies geactiveerd worden.
Wat nu?
Zoals je leest, schuilen er complexere verhalen achter nachtblindheid dan je misschien zou denken. Nachtblindheid kan dagelijks een erg hinderlijke kwaal zijn voor mensen die er aan lijden en het kan aanvoelen als een beperkende en isolerende situatie. Blijf er niet mee zitten: hoe vroeger je de oorzaak van je klachten vindt, hoe meer kans er is op een oplossing. Vraag raad aan je (oog)arts over wat er werkbaar is voor jouw specifieke situatie. Moest je situatie zo zijn dat je nachtblindheid niet geneesbaar is, besef dan dat je hulp en steun verdient. Laat je helpen door mensen uit je sociale cirkel die je vertrouwt: misschien kunnen zij je een paar avonden in de week ergens naartoe rijden met de wagen. Probeer je leven en je ritme zo in te richten dat je weet dat je 's avonds in voor jou veilige situaties verkeert. Je bent niet alleen. Vraag hulp aan je sociale kring en je medische zorgverleners.
Wie nog meer info wilt over nachtblindheid en bepaalde oorzaken, verwijzen we graag door naar de volgende webpagina's:
Oogfonds NL: https://oogfonds.nl/oogziektes/nachtblindheid en https://oogfonds.nl/oogziektes/diabetische-retinopathie
Stichting Ushersyndroom NL: https://ushersyndroom.nl/nachtblind/
Het Vlaamsoogfonds: https://www.vlaamsoogfonds.be/
Deze
blog is gebaseerd op de wetenschappelijke informatie die voorhanden is
in 2021. Niet zelden krijgt de wetenschap nieuwe inzichten en worden
nieuwe paden betreden. We trachten onze blogteksten regelmatig te
reviseren, om lezers zo correct mogelijk te informeren. Voor deze blog
raadpleegden we info van The Office of Dietary Supplements, The Optometrists Network, Stichting Ushersyndroom en Oogfonds NL.
Copywriter: Inge Bleyweert
Redactie: Ria Plasschaert
